Bronisław Wenancjusz Kurzętkowski
herbu Rogala (1880–1939)
Bronisław Wenancjusz Kurzętkowski herbu Rogala (1880–1939) – prawnik, działacz niepodległościowy i społeczny, burmistrz Chełmży, członek wielu organizacji i stowarzyszeń.
Urodził się 21 maja 1880 r. w Lubawie w rodzinie właściciela ziemskiego Jana Kurzętkowskiego (ur. 1928 r. w Radoszkach, zm. 15 kwietnia 1903 r. w Lubawie) i matki Maksymilianny Grzymały-Puciłowskiej (ur. 1844 r., zm. 25 marca 1930 r.). Ślub rodziców Bronisława Kurzętkowskiego odbył się w klasztorze św. Franciszka w Łąkach. Maksymilianna była drugą żoną Jana Kurzętkowskiego. Pierwsza małżonka Jana – Adolfine Kurzętkowska-Klingenberg z Lubawy – zmarła w 1865 r. w wieku 35 lat. Z pierwszego małżeństwa Jan miał pięciu synów: Władysława Antoniego (ur. 16 listopada 1852 r., zm. ?), Bolesława (ur. 6 marca 1856 r., zm. 18 października 1919 r.), Teofila, Zbigniewa i Wiktora. Natomiast z Maksymilianną Jan miał ośmioro dzieci: Kazimierza (ur. 1873 r., zm. 1940 r.), Franciszka (ur. 5 października 1875 r., zm. 30 kwietnia 1936 r.), Helenę Stefanię (ur. 1 września 1877 r., zm. 8 maja 1878 r.), Bronisława Wenancjusza, Szczęsnego Faustyna (ur. 15 lutego 1882 r., zm. 2 października 1957 r.), Piotra Mikołaja (ur. 5 grudnia 1883 r., zm. ?), Tadeusza (ur. ?, zmarł w KL Gross Rosen) i Stanisława (ur. ?, zm. 2 lipca 1886 r.).
Maksymilanna Kurzętkowska, wzorowa żona i matka oddana wychowaniu dzieci, była też znaną działaczką społeczną, poświęcała się działalności dobroczynnej i wspierała ubogich. Dzieci Jana i Maksymilianny były dobrze wykształcone. Jeden z synów, Franciszek, był naczelnym sekretarzem Prokuratury Apelacyjnej w Toruniu oraz burmistrzem Nowego Miasta Lubawskiego, Tadeusz został doktorem medycyny, a Bronisław – pierwszym polskim burmistrzem Chełmży. Pełnił tę funkcję nieprzerwanie przez prawie 15 lat.
Bronisław Kurzętkowski po ukończeniu szkoły powszechnej, sześciu klas progimnazjum w Lubawie oraz studiów prawniczych w Berlinie w 1907 r. przyjechał do Chełmży. Jak podaje „Słowo Pomorskie”, rozpoczął wówczas pracę na niwie społecznej. Mieszkając i pracując w Chełmży, był jednocześnie w 1914 r. prezesem Rady Nadzorczej Spółki Parcelacyjnej w Lubawie.
Po przeprowadzce do Chełmży rozpoczął pracę w miejscowym sądzie jako sekretarz i tłumacz. Wcześniej był zatrudniony także jako sekretarz i tłumacz w sądach w Lidzbarku, Wąbrzeźnie oraz Nowym Mieście. Dbał o polskość, zasłynął jako długoletni prezes Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”, które działało także w okresie zaborów. Oprócz tego jako pruski urzędnik udzielał się w innych polskich towarzystwach. Należał także do Zarządu Miejskiej i Powiatowej Rady Ludowej. Krótko przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości zrezygnował ze stanowiska urzędnika pruskiego bez praw do emerytury i poświęcił się pracy dla Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu (z powodu przynależności do polskich organizacji i nieukrywania swojego pochodzenia w 1919 r. otrzymał polecenie przeniesienia się z Chełmży w głąb Niemiec, ale odmówił i musiał odejść ze stanowiska).
W tym czasie rosły napięcia pomiędzy Polakami i Niemcami. Dodatkowo doszło do utworzenia w Chełmży Tajnej Organizacji Wojskowej Pomorza i powołania do życia Straży Ludowej, która nie tylko propagowała wśród mieszkańców ideę przyłączenia Pomorza do Polski, ale także gromadziła broń na wypadek wybuchu zbrojnego powstania. To zaogniło stosunki polsko-niemieckie. Kulminacja konfliktu nastąpiła w 1919 r., gdy powstańcy zaczęli odnosić sukcesy w Wielkopolsce, a zwłaszcza kiedy zdobyli Inowrocław i pomaszerowali na Gniewkowo znajdujące się niedaleko Chełmży. Wówczas władze pruskie zadecydowały o wprowadzeniu do Chełmży oddziałów Straży Granicznej (Grenzschutz) dowodzonej przez por. Gerharda Rossbacha. Efektem tego było ostrzelanie miasta, które wywołało panikę i pociągnęło za sobą kilka ofiar. Wówczas Bronisław Kurzętkowski w związku z zaistniałą sytuacją oraz dla załagodzenia konfliktu udał się wraz ze znamienitymi mieszkańcami miasta do stacjonującego w okolicach Pluskowęs Rossbacha na pertraktacje. Rozmowy zakończyły uwięzieniem jako zakładników członków delegacji w grudziądzkiej cytadeli. Uwolniono ich 20 lutego 1919 r. Bronisław Kurzętkowski dał także świadectwo odwagi i wstawił się za skazanym na śmierć ks. Józefem Wryczą.
Po przejęciu Chełmży przez władze polskie 21 stycznia 1920 r. Kurzętkowski został mianowany komisarycznym burmistrzem miasta do kolejnych wyborów, które odbyły się 5 listopada 1921 r. Symbolicznego przekazania kluczy do bram miasta dokonał mjr Włodzimierz Swoiński. 14 grudnia 1921 r. burmistrza Bronisława Kurzętkowskiego oficjalnie zaprzysiężono na 12-letnią kadencję. W 1933 r. Kurzętkowski został ponownie wybrany i piastował swój urząd do przejścia na emeryturę 8 grudnia 1934 r.
Od chwili objęcia urzędu burmistrza zaangażował się w sprawy rozwoju miasta. Starał się zatrudniać w chełmżyńskim magistracie jak najwięcej wykształconych urzędników polskiego pochodzenia. Burmistrzowi Kurzętkowskiemu zależało nie tylko na podniesieniu poziomu obsługi petenta w urzędzie, ale także na szybkim rozwoju miasta. W tym celu rozpoczęto intensywną akcję budowlaną. Powstały domy przy ul. Polnej oraz budynki urzędniczy i robotniczy przy ul. Sienkiewicza, wybrukowano ulice. Prężnie działało również Towarzystwo Upiększania Miasta, które dbało nie tylko o czystość i porządek, ale także przyczyniło się do wykonania w parku miejskim terenów spacerowo-rekreacyjnych. W parku za sprawą proboszcza ks. Józefa Szydzika powstała kapliczka Matki Boskiej Częstochowskiej, która stała się celem spacerów mieszkańców Chełmży, mijających w drodze do niej zagospodarowane tereny przyjeziorne.
Bronisław Kurzętkowski podjął również walkę z bezrobociem, które w okresie międzywojennym szczególnie doskwierało miastu. Wraz z ks. Józefem Szydzikiem organizował różne formy wsparcia dla biednych i bezrobotnych, przewodniczył Parafialnemu Komitetowi ds. Bezrobocia. Był jednym z inicjatorów uruchomienia kuchni dla ubogich, zlokalizowanej przy ul. Hallera obok Rzeźni Miejskiej. Postarał się o wybudowanie baraków dla bezrobotnych, istniejących do dziś przy ul. Chełmińskie Przedmieście (tak zwana Gdynia). Jego sprzymierzeńcem w walce z bezrobociem był poseł z Chełmży Stanisław Nehring, radny miejski, działacz związkowy i społeczny.
Za kadencji Bronisława Kurzętkowskiego rozszerzono sieć ulic, pobudowano linie elektryfikacyjne, strzelnicę bractwa kurkowego oraz stadion miejski. Uregulowano również sprawy finansowe miasta.
Bronisław Kurzętkowski angażował się także w życie społeczne miasta. Był prezesem Kurkowego Bractwa Strzeleckiego od chwili jego powstania w 1928 r., pierwszym prezesem Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Powiatu Toruńskiego, jednym z założycieli i prezesem honorowym Ochotniczej Straży Pożarnej w Chełmży, przewodniczącym Koła Przyjaciół Harcerstwa, członkiem honorowym Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, Towarzystwa Kupców Samodzielnych i Związku Byłych Uczestników Powstań Narodowych, a także długoletnim członkiem Wydziału Powiatowego Powiatu Toruńskiego, Związku Elektryfikacyjnego[1], sędzią niezawodowym, prezesem Ligi Obrony Powietrznej Państwa oraz członkiem różnych komisji urzędniczych.
Początkowo Kurzętkowski był związany z endeckim Związkiem Ludowo-Narodowym, co po zamachu majowym w 1926 r. przysporzyło mu wielu wrogów politycznych. W październiku 1927 r. przeciwnicy polityczni z obozu sanacyjnego postawili burmistrzowi wiele ciężkich zarzutów, co miało doprowadzić do zawieszenia go na stanowisku. Kurzętkowskiego oskarżano m.in. o nieprawidłowości w dzierżawach jeziora Archidiakonka, alei owocowej, opałach targowych, przy zakupie łodzi ratunkowej, podróżach służbowych, remontach kamienic, a nawet przy kupnie konia policyjnego. Łącznie takich załączników do aktu oskarżenia było 28, co w konsekwencji doprowadziło do rocznego zawieszenia Bronisława Kurzętkowskiego na stanowisku.
Jego następcą miał zostać dr Władysław Wyszkowski, czołowy przedstawiciel sanacji w mieście. Jednak Wyszkowski nie uzyskał większości w Radzie Miejskiej i musiał zadowolić się funkcją wiceburmistrza.
Na początku lat 30. XX w. Bronisław Kurzętkowski związał się z obozem sanacji. W 1931 r. zasiadał także w Pomorskim Stowarzyszeniu Ubezpieczeń w Toruniu jako członek Rady Zarządzającej.
W końcu 1934 r. przeszedł na emeryturę. 8 grudnia 1934 r. odbyło się oficjalne pożegnanie Bronisława Kurzętkowskiego i wprowadzenie na urząd burmistrza Wiktora Barwickiego, który rozpoczął pełnienie obowiązków wraz z nastaniem kolejnego roku.
Po kilku latach odpoczynku Bronisław Kurzętkowski wznowił działalność. Od 22 lutego 1938 do 16 lutego 1939 r. piastował funkcję burmistrza komisarycznego w Mogilnie. Jego krótkie urzędowanie na stanowisku zaowocowało powołaniem w Mogilnie Szkoły Rolniczej w budynku Szpitala Powiatowego. W Mogilnie Bronisław Kurzętkowski został także pierwszym prezesem Towarzystwa Ogródków Działkowych im. ks. Mieczysława Brodowskiego, założonego w 1938 r.
Podczas zebrania w szkole 15 lutego 1939 r. poczuł się źle, zasłabł i stracił przytomność. Przybyły na miejsce lekarz stwierdził zawał serca. Bronisław Kurzętkowski zmarł wskutek niewydolności serca 16 lutego 1939 r. w inowrocławskim Szpitalu Powiatowym, przeżywszy niespełna 59 lat. Na miejsce ostatniego spoczynku odprowadziły go tłumy mieszkańców, wśród nich żona Zofia z domu Wilczyńska, która w 1951 r. spoczęła w rodzinnej mogile na chełmżyńskim tak zwanym nowym cmentarzu. Ceremonii pogrzebowej przewodniczył proboszcz chełmżyński ks. Gracjan Tretkowski.
W obawie przed Niemcami w czasie okupacji na grobie Bronisława Kurzętkowskiego nie było tablicy. Hitlerowcy w czasie II wojny światowej zajęli willę Kurzętkowskich przy dzisiejszej ul. Sikorskiego 45 wraz z meblami i dorobkiem, a rodzinę przesiedlono do mieszkania o bardzo niskim standardzie. Nagrobek pierwszemu polskiemu burmistrzowi Chełmży ufundowała wnuczka Maria de Bassak-Liljeberg.
Bronisław Kurzętkowski miał dwie córki: Izabelę Kurzętkowską de Bassak (zm. 1976 r.; pochowano ją w rodzinnym grobie na tak zwanym nowym cmentarzu w Chełmży) i Danutę.
Za swoją pracę i działalność został odznaczony Krzyżem Zasługi, Honorową Odznaką Frontu Pomorskiego, Medalem Niepodległości oraz brązowym i srebrnym medalem Związku Straży Pożarnych.
W pamięci chełmżan Bronisław Kurzętkowski pozostał nie tylko jako pracowity i sumienny burmistrz, któremu leżał na sercu rozwój miasta, ale także jako człowiek o wysokiej kulturze osobistej, budzący szacunek swoim postępowaniem.